Het gerenommeerde Britse veilinghuis Christie’s organiseert elk jaar een bijeenkomst over de invloed die technologie op de kunstmarkt heeft.1 In het bijzonder werd tijdens de editie van 2018 aandacht geschonken aan de verkenning van de mogelijke toepassingen van blockchain-technologie. Het is de moeite waard om te verkennen welke meerwaarde dit zou hebben voor de handel en productie van kunst. Daarvoor is het noodzakelijk om te kijken hoe deze technologie werkt, om vervolgens te kijken naar wat de impact hiervan is op kunst in het algemeen, en digitale kunst in het bijzonder. Het effect op de productie en het aanbod van digitale kunst is namelijk potentieel het grootst. Om dit goed te begrijpen zal digitale kunst in een kunsttheoretische context worden geplaatst. Tot slot wordt gekeken naar toekomstige mogelijkheden die blockchain technologie de beeldende kunst kan bieden.

Blockchain

De omschrijving van wat een blockchain is en hoe deze werkt is vrij complex. Volgens wikipedia is het “een systeem dat gebruikt kan worden om gegevens vast te leggen […] zonder centrale autoriteit waardoor het vervalsen van de vastgelegde gegevens niet mogelijk is door één centraal punt te corrumperen”.2 De bekendste toepassing hiervan is de Bitcoin (het eerste gedecentraliseerde digitale betaalmiddel) door betalingen tussen personen mogelijk te maken zonder de tussenkomst van banken. Gebruikmakend van dezelfde technologie zouden veilinghuizen de verkoop en aankoop van kunst kunnen ondersteunen, zo voorziet Christies. 3

Jason Bailey, Dank Rares: Blockchain Art Podcast

Naast dat Christie’s kansen ziet voor blockchain in de kunsthandel werd uit de bijeenkomst duidelijk dat er veel zorgen zijn omtrent de inzet van deze technologie. Jason Bailey, de oprichter van artnome.com (een website die probeert de impact van technologie op de kunstwereld vast te leggen en te analyseren) geeft een overzicht van de argumenten die tegen blockchain worden genoemd, maar gaat vooral in op twee voorbeelden van projecten waarbij deze technologie succesvol wordt toegepast. Rare Pepe Wallet en CryptoPunks maken respectievelijk gebruik van Bitcoin en Ethereum om digitale kunstwerken te kopen, te verkopen, te ruilen, weg te geven en te vernietigen. 4 Inmiddels zijn er meer diensten, óók die het maken van digitale werken (Dada.nyc) en de handel van fysieke kunstwerken ondersteunen (Portion).

De vraag is natuurlijk wat dergelijke diensten toevoegen ten opzichte van het bestaande systeem van galeries, veilinghuizen en musea. Als eerste noemt Bailey dat de toepassing van blockchain technology een democratiserend effect heeft: kunstenaars hebben de distributie van hun werk in eigen hand en hoeven niet langer gebruik te maken van deze centrale instanties.5 Ten tweede noemt dat hij dat blockchain een middel kan zijn om fraude tegen te gaan (onder andere vervalsing en verkeerde naamsvermelding) door een database mogelijk te maken van alle kunstwerken van alle bekende kunstenaars met informatie over de maker, het materiaal, het formaat en de herkomst van een werk, en waar het is geëxposeerd. Dat is informatie die nu vaak ontbreekt, onvolledig is, opgesloten zit in oude boeken of door verschillende instellingen wordt bewaard.6

Digitale kunst

Een derde argument voor de toepassing van blockchain technologie, die Bailey noemt in een eerder artikel,7 is de rol die dit kan spelen in de legitimatie van digitale kunst.8 Hij beschrijft dat: “A big problem with producing and selling digital art is how easily it can be duplicated and pirated. Once something is copied and replicated for free, the value drops and the prospect of a market disappears. For things to be of value they need to have scarcity. Blockchain helps solve this for digital artists by introducing the idea of “digital scarcity”:  issuing a limited number of copies and tying them back to unique blocks proving ownership”. Om zijn argumentatie goed te begrijpen is het van belang om te kijken hoe de opvatting van wat het kunstobject tot kunst maakt zich historisch heeft gevormd.

Walter Benjamin was een belangrijke Duitse cultuurfilosoof en -criticus en publiceerde in 1935 het beroemd geworden essay ‘Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid’. Een kunstobject heeft volgens Benjamin een aura van echtheid dat tot stand komt door originaliteit en authenticiteit en het ontzag en de verering die daarmee gepaard gaat. Het aura is de authentieke uitstraling dat samenhangt met het unieke en fysieke bestaan van het kunstwerk op de plaats waar het zich bevindt. Hij hecht dus grote waarde aan het ene unieke, fysieke object. De technische ontwikkelingen die het mogelijk maken om kunst te reproduceren, zorgen volgens Benjamin voor beschadiging en uiteindelijke voor de ‘dood’ of ‘onttovering’ van dit aura (Braembussche 2007).

Marcel Broodthaers, A Voyage on the North Sea (1973-74)

Kunsttheoretica Rosalind Krauss publiceerde in 1999 een essay getiteld ‘A Voyage on the North Sea. Art in the Age of the Post-Medium Condition’, waarin ze zich baseerde op het werk van Benjamin. Hierin beweert ze dat met de opkomst van video-kunst de beeldende kunst zich in een zogenaamde post-media conditie bevindt. Ze stelt dat: “de specificiteit van mediums, [vallen] nooit simpelweg samen […] met de fysieke kwaliteit van de drager”.9 Kunsthistorici Honour en Fleming (2005) leggen uit dat waar bij een schilderij of een beeldhouwwerk de fysieke verschijningsvorm – het medium of de drager – onderdeel uitmaakt van het kunstwerk, dat bij videokunst niet het geval is. In tegenstelling tot een schilderij of beeldhouwwerk wordt het werk immers geprojecteerd op of getoond door een scherm.

Dit is van belang voor de wijze waarop digitale kunst wordt benaderd en gewaardeerd. Daarbij is immers geen sprake van een fysieke verschijningsvorm of inname van ruimte. Net als bij videokunst bestaat het werk alleen op een scherm. Elke afbeelding op internet kan oneindig worden gereproduceerd en kan verschillende kopieën hebben op allerlei plaatsen. Of eigenlijk zijn het geen kopieën waarbij sprake is van een origineel, maar van meerdere exact dezelfde afbeeldingen. Immers, deze afbeeldingen bestaan slechts uit enen en nullen. Dit maakt het onmogelijk voor digitale afbeeldingen om een aura van originaliteit en authenticiteit te hebben. Echter, blockchain maakt zoals Bailey beargumenteerd digitale zeldzaamheid of schaarste mogelijk door de beperkte oplages waarin een afbeelding wordt aangeboden vast te leggen.10

CryptoArt

Het gebruik van blockchain kan de waarde en waardering van digitale kunst dus stimuleren door te registreren hoeveel exemplaren er van een kunstwerk zijn om te verhandelen. De vraag is of er iets gebeurt op het gebied van digitale kunst dat zo de moeite waard is dat het aspect van schaarste noodzakelijk is. Dat lijkt het geval te zijn. De toepassing van blockchain beperkt zich namelijk niet tot een nieuwe wijze om betalingen te verrichten, informatie vast te leggen of kunstwerken te distribueren, maar leidt ook tot nieuwe vormen van kunst.11 CryptoArt is een goed voorbeeld van een nieuwe stroming met een eigen esthetiek die is ontstaat in en wordt verzameld door de blockchain-community. Bailey omschrijft CrypoArt als: “rare digital artworks, sometimes described as digital trading cards or ‘rares’, associated with unique and provably rare tokens12 that exist on the blockchain”.13 Het gaat dus om afbeeldingen die zeldzaam zijn omdat ze gekoppeld zijn aan unieke stukken code in een blockchain en daarmee doen denken (ook in vormgeving) aan ruilkaarten (trading card games).

Homer Pepe (2018)

Dat deze stroming serieus te nemen is blijkt uit het feit dat tijdens een onlangs georganiseerde veiling een nieuw record werd gevestigd: één van de aangeboden werken werd verkocht voor 39.000 dollar. 14 De vernieuwende factor van CryptoArt is echter vooral dat het de organisatie en conventies van de kunstwereld bevraagd. Het beeldend werk dat het oplevert is namelijk niet per se stilistisch vernieuwend (vaak gebaseerd op memes 15 16). Maar ook daar ontstaat een wereld van mogelijkheden. Door digitale kunstwerken te koppelen aan unieke stukken code is het mogelijk om de koper van een werk te voorzien van een unieke, verborgen en niet-deelbare link, gekoppeld aan de eigen computer, waarmee deze toegang kan krijgen tot exclusieve content. Daarmee komen alle multimediale toepassingen van de computer (muziek, video, games) binnen handbereik en blijft digitale kunst niet beperkt tot een enkele statische afbeelding. Dat betekent dat als vorm van post-media kunst, die geen fysieke of ruimtelijke verschijningsvorm kent, digitale kunst een spannende toekomst tegemoet gaat.

Literatuur

  • Honour, H & Fleming, J (2005). A World History of Art. Londen, Laurence King Publishing
  • Van den Braembussche, A.A. (2007). Denken over kunst – een inleiding in de kunstfilosofie. Bussum, Uitgeverij Coutinho
  1. https://www.christies.com/exhibitions/2018/art-and-tech-summit-exploring-blockchain, 23-09-2018
  2. https://nl.wikipedia.org/wiki/Blockchain, 28-09-2018
  3. https://www.artnome.com/news/2018/7/21/art-world-meet-blockchain, 23-09-2018
  4. https://www.artnome.com/news/2018/1/23/rare-pepe-wallet-the-birth-of-cryptoart, 28-09-2018
  5. Wat dit doet met de rol van ‘gatekeeper’ die deze instituten nu vervullen om de kwaliteit van kunstwerken te waarborgen is natuurlijk een terechte en spannende vraag, maar daar zal hier niet op worden ingegaan.
  6. https://fivethirtyeight.com/features/one-art-lovers-crusade-to-catalog-the-world/, 28-09-2018
  7. Daarin maakt Bailey aannemelijk dat blockchain technologie het mogelijk maakt om aandelen in bestaande kunstwerken te kopen en dat het gelegenheid biedt om kunstenaars te betalen wanneer hun werk wordt doorverkocht
  8. https://www.artnome.com/news/2017/12/22/the-blockchain-art-market-is-here, 23-09-2018
  9. https://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/2277, 29-09-2018
  10. https://www.artnome.com/news/2017/12/22/the-blockchain-art-market-is-here, 23-09-2018
  11. Hierbij kan ook worden gedacht aan digitale kunstvormen zoals ‘generative art’ en ‘artificial intelligence art’, maar deze onderwerpen vallen buiten het bereik van dit stuk
  12. Een token is: ‘a representation of a particular asset or utility, that usually resides on top of another blockchain’, via https://medium.com/canyacoin/the-tokenomics-of-canya-761dc2d6643d, 30-09-2018
  13. https://www.artnome.com/news/2018/1/14/what-is-cryptoart, 30-09-2018
  14. https://www.artnome.com/news/2018/1/14/what-is-cryptoart, 30-09-2018
  15. Meme is ‘een term die gebruikt wordt om een concept te beschrijven, dat zich via het internet van persoon tot persoon aan een hoog tempo verspreidt’, via https://nl.wikipedia.org/wiki/Internetmeme, 30-09-2018
  16. Waaronder ‘Pepe the Frog’, een meme die is toegeëigend door de Amerikaanse extreem-rechtse politieke beweging, via https://en.wikipedia.org/wiki/Pepe_the_Frog, 30-09-2018